Dominantie is een woord met de kracht om een urenlange discussie op poten te zetten. Laten we dit onderwerp verkennen omdat het zo een grote impact heeft op hoe wij omgaan met onze honden. Samen met artikels, die zo ver teruggaan als 1957, en de laatste nieuwe inzichten, probeer ik tot een samenhangend besluit te komen die velen kan verrassen.
Dominantie is een term die in het leven werd geroepen om territoriale interacties bij vogels te kunnen omschrijven (Hinde, 1957). Sindsdien zijn zowel de concepten van dominantie en lineaire hiërarchiën enorm verkeerd begrepen en toegepast (Overall, 1997). De term werd bij mijn weten voor het eerst gebruikt bij honden door 1 van de vaders van de ethologie, Konrad Lorenz. Hij bestudeerde zijn eigen dieren, waaronder ganzen,kauwen en honden, en schreef dit neer in rangordetermen. Naar alle waarschijnlijkheid werden deze ontleend uit de studies die werden gedaan naar kippen in die tijd (Hattinga van ‘t Sant, 2013). Zo ontstond er een theorie waarvan gretig gebruik werd gemaakt in een zeer beroemd werk van een zekere Rudolf Schenkel. In 1947 werd zijn studie gepubliceerd. Deze studie gaf voor het eerst inzicht in het sociaal gedrag van de wolf. Het bracht ook een golf van verandering teweeg in de visie op hondengedrag, gezien er algemeen werd aangenomen dat honden afstammen van wolven en bijgevolg dezelfde gedragspatronen hebben.
Wat was er nu zo speciaal aan die studie?
Wel, Schenkel bestudeerde 2 roedels wolven in gevangenschap van 1930 tot medio 1940 in een Zwitserse dierentuin ‘Zoo Basel’. Hij wou met zijn studie de sociologie van de wolf identificeren. Hij concludeerde dat er een alfa-man en alfa-vrouw bovenaan de roedel stonden. Hij observeerde ook geweldadige concurrentie tussen de wolven. Dit alfa-paar zou voortdurend hun status in de groep verdedigen door onophoudelijk alle vormen van competitie te controleren en te verdedigen. Hij vergeleek in zijn werk ook regelmatig het gedrag van de wolven met dat van honden. Hij deed uitschijnen dat het gedrag van onze honden, als gedomesticeerde broeders van de wolf, erg moest lijken op dat van wolven. Het grootste probleem met Schenkel zijn werk is dat er nooit naar het gedrag van wilde wolven werd gekeken, in hun natuurlijke situatie. We weten nu dat een typische roedel een ouderpaar is met hun nakomelingen. De bestudeerde groepen waren niet verwante individuen die in gevangenschap gehouden werden. Schenkel zijn studie was, bij mijn weten, de eerste grondige studie rond wolvengedrag en bleef lang de referentie. Er is enige argumentatie dat de onnatuurlijke samenstelling van honden in gezinnen sterker aanleunt bij de wolven in Schenkel zijn studie dan bij de natuurlijke situatie. In deel 2 kom ik hier op terug.
Geleidelijk aan gingen andere biologen wolven in het wild bestuderen en in 1970 bevestigde David Mech de theorieën van Schenkel in zijn boek “The wolf: the ecology and behavior of an endangered species”. Hij observeerde verschillende jaren een roedel in Michigan’s Isle Royale National Park. Hij beschreef dat dominantie een grote rol speelde in de hiërarchie van wolven, en dat wolven van nature elkaar willen domineren. Zijn boek, en de opvattingen over wolvengedrag daarin, werden zeer populair.
De ommekeer
Uitgebreide observaties en studies brachten vele biologen en ethologen, waaronder Mech, tot een duidelijker inzicht in de sociale structuur en samenhang van een roedel. Mech heeft dan ook afstand gedaan van het concept “alfa wolf”. Hij heeft zelfs een artikel geschreven in 1999 waarin hij een aantal voormalige theorieën en het concept van de alfa-wolf weerlegt. Dit artikel was een keerpunt in het begrip van wolven- en hondengedrag. Hij concludeert dat de typische wolvenroedel een familie is. De volwassen ouders gidsen de activiteiten van de groep in een ‘verdeel-de-werklast’ systeem. Hierin neemt de teef voornamelijk activiteiten op zich zoals het verzorgen van pups en de verdediging. De reu zoekt en vergaart voornamelijk voedsel en onderneemt de reizen die hiermee gepaard gaan. In 2003 heeft hij een boek geschreven waarin een grote hoeveelheid recent werk rond wolvengedrag is gebundeld. Het heet ‘Wolves: Behavior, Ecology, and Conservation’.
Is dominantie dan een mythe?
Marc Bekoff heeft in 2012 het bestaan van “sociale dominantie” nog verdedigd in een reactie op een artikel in Psychology Today. Dit artikel reflecteert, naar mijn mening, de recente golf van”positieve trainers” en gedragsdeskundigen die het woord “dominantie” mijden omwille van zijn ambiguïteit en de term willen verdrijven. Bekoff wijst op het feit dat wolven, honden, en andere dieren inclusief de mens, sociale dominantie vertonen. Ze kunnen (1) resources controleren/domineren zoals eten, potentiële en werkelijke partners, territorium, rustplaatsen; ze kunnen (2) de beweging van anderen controleren; of ze kunnen (3) de aandacht van anderen controleren. Het is enkel niet te vervatten in een simpele verklaring zoals bijvoorbeeld de “alfa-wolf”. En het is niet zo alomtegenwoordig als wij denken. Dominant gedrag en dominante relaties kunnen zeer contextueel zijn en kunnen enorm verschillen van individu tot individu, zelfs binnen dezelfde soort. Het is niet het volledige concept van wolven die sociale dominantie vertonen dat werd weerlegt, maar wel de simpele hiërarchische roedel-structuur.
Het is voor honden-professionals dus zeer belangrijk om niet zomaar blindelings de laatste nieuwe rage te volgen. Onderbouw wat je doet met betrouwbare kennis. Ik kan de recente stroom van (grotendeels) positieve training alleen maar toejuichen, maar we moeten het kind niet weggooien met het badwater.
Wat denken jullie hierover? Laat iets weten in de reacties hieronder!
U kan mij ook inhuren voor lezingen ivm met dominantie en/of andere onderwerpen.
Wil u niets missen? Schrijf u dan in voor de nieuwsbrief.
